Custom Search

Adlar

23 Aralık 2012

ADLAR (İSİMLER)

Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler:

1) Ad (İsim)

2) Sıfat (Önad)

3) Zamir (Adıl)

4) Zarf (Belirteç)

5) Edat (İlgeç)

6) Bağlaç

7) Ünlem

B)FİİLLER (Eylemler)

1)Adlar: Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir.Bir kelimeye  -mek, -mak  ya da  -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.

*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…

İsimleri:

A)Görev ve anlamlarına göre,

B)Varlıkların türüne göre,

C)Varlıkların sayısına göre,

D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.

GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1) Somut İsimler: Taş,kitap,çiçek,…

2) Soyut İsimler: Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…

3) İş ve Eylem Gösteren İsimler: Fiil soylu kelimelere  “-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen ve iş, oluş, eylem bildiren isimlerdir.Bunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir.

*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…

VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1) Özel İsimler: Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.

*KöroğluNedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,…

2)Tür (Cins) İsimleri: Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.

*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…

 VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1) Tekil  İsimler:  Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.

*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…

2) Çoğul  İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.

*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…

3) Topluluk  İsimler: Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.

*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…

YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

1) Basit İsimler: Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…

2) Türemiş  İsimler: İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…

3) Birleşik  İsimler: İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.

*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…

İSİM  TAMLAMALARI

1) Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayanın  “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i,si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

NOT: Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin, kimin sorularını sorarız.

Türkçenin  önemi,

Yolun  sonu,

Ali’nin amcası,

Arabanın  boyası,

Fırtınanın  gücü,

Bizim  köyümüz.

2)Belirtisiz Ad  Tamlaması: Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

*Sokak kapısı,

*Tarla kuşu,

*Çam ağacı,

*Okul müdürü,

*Hızlı koşanı (sıfat)

*Devlet memurları

NOT: Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız. “Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.

3) Takısız Ad Tamlamaları: Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır. Bu tür tamlamalarda  tamlayan, tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.

*Yünden çorap

*Çelik tencere

*Ahşap dolap

*Taş duvar

*Bakır tel

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.

*Sarı çorap (sıfat)

*İnci (gibi) diş

*Kömür göz

*Altın kalp

*Çelik bilek

Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz.

NOT: Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.

4) Zincirleme Ad Tamlamaları: Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya  zincirleme ad tamlaması denir.

*Bahçe  kapısının  anahtarı

b.siz ad tam.          ad

zincirleme ad tam.

*Çevre yolunun  ağaçlandırma  çalışmaları

b.siz ad  tam.         b.siz   ad tam.

zincirleme ad tam.

Ad  Tamlamalarıyla  İlgili  özellikler:

1) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.

*Aşağıdakilerden  hangisi   (Aşağıdakilerin  hangisi)

*Yolculardan  biri   (Yolcuların biri)

2) Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

*Tadı yok sensiz geçen günlerin.

3) Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.

*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)

*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

4) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.

*Onun kızı (Tamlayan zamir)

*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)

*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5) Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir.

*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)

*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)

*Paran var mı?(Senin paran)

6) Bir tamlayan, birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.

*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)

*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)

ADLARDA KÜÇÜLTME

Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.

*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)

*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)

Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.

*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)

*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)

NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.

*Mehmetçik (Türk askeri)

*Gelincik (Çiçek ismi)

*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

 ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.

*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)

*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)

*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)

*Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)

*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)

*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)

*Anadalu’da Yunus’lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)

*Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)

Bu konuyla ilgili testlere de bakmak ister misiniz?

Etiketler:

Yorumlar

  1. elçin kendirli dedi ki:

    Çok güzel olmuş işimize yarıyor

  2. ışıl dedi ki:

    çok güzel bayıldım

  3. nakre dedi ki:

    adamsınız hocammmm

  4. Beyzanur dedi ki:

    Tüm sayfayı kağıda geçirdim emeğimize sağlık