FİİLİMSİLER  (EYLEMSİLER)

Fiilimsiler üç ana grupta incelenir.

1) İSİM – FİİLLER (AD – EYLEMLER):

Fiil soylu sözcüklerin sonuna –mak, -mek , -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.

• Bir gülüşün ömre bedel.
• Gün biter gülüşün kalır bende.
• Adamın yalvarışlarını bir görecektin.
• Madem ki yükseliş var iniş olmaz olur mu?
• Unutuş, unuturlar seni de.
• Bu kucaklayış belki de bir haykırışın sesiydi.
• Sana bakmak Allah’a inanmaktır.
• Yaşamak, ölmekten  zor.
• Buralardan gitmek istiyorum.
• Seni bile özlemek istemiyorum bu akşam.
• İçimde maziden kalma duygular var.
• Onula yeniden başlamayı düşünüyor musun.

NOT 1 : İsim- fiil ekiyle türetilen bazı sözcükler,  isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak kalıcı bir nesne ya da kavram adı olabilir.Artık bunlara isim- fiil eki olarak bakmamak gerekir.

*Kaymak, çakmak, dondurma, kavurma, dolma, gözleme, bağış, geviş…

NOT 2: Fiilden fiil yapım eki olan –iş ile isim- fiil eki olan –iş’ i birbiri ile karıştırmamak gerekir.Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim fiil eki böyle bir anlam vermez.

• Gülüşün çok güzel. (isim fiil eki)
• Onu öyle görünce gülüştüler. (işteşlik eki)

NOT 3: Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma, -me ile isim fiil eki olan –ma,-me birbiri ile karıştırılmamalıdır.

Fiilden fiil yapan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken isim fiil eki olan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katmaz.

• Artık sevmeyeceğim. (olumsuzluk eki)
• İnsanın mesleğini sevmesi gerekir. (isim – fiil eki)

2. SIFAT – FİİL EKLERİ (ORTAÇLAR)

Fiil soylu sözcüklerin sonuna     –an, -en, -ası, -esi, -mez, -maz, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük , -ecek, -acak, -miş, -mış, -muş, -müş    ekleri    getirilmek suretiyle yapılır. Sıfat- fiil ekleri genellikle sıfat tamlaması kurar.

• Her seven sevilenin boy aynasıdır.
• İşleyen demir pas tutmaz.
• O öpülesi eller beni büyüttü.
• Yıkılası Bağdat nice askerler yedi.
• Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç.
• Onunla unutulmaz anlar yaşadık.
• Bilinmez diyarlara gitme.
• Senin bu yaptığın olur iş değil.
• Akar sular gibi çağlarım.
• Benim doğduğum köyleri akşamları eşkıyalar basardı.
• Tanıdık bir yüz çıkmadı karşımıza.
• Görülecek günler var daha aldırma gönül.
• Gelecek hafta sınavım var.
• Bense penceremde gelmeyecek saatleri beklerim.
• Mayın tarlasına düşmüş bir deliyim.
• Ölmüş eşek kurttan korkmaz.

NOT:  Zaman ekleriyle sıfat fiil eklerini karıştırmamak gerekir. Zaman ekleri, şahıs ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. Sıfat fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir oysa zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar.

• Hiç oturacak  zamanım yok. (-acak sıfat tamlaması kurmuş bu yüzden sıfat fiil eki)

• Oğlum, okuyacak ve büyük adam olacak. (zaman eki; çünkü fiili yüklem yapmış )
• Okumuş  insanlar daha kültürlü (s.f.e)

• Annem de okumayı çok istemiş.  (zaman eki)

3. ZARF FİİL EKİ (ULAÇ,  BAĞ – EYLEM):

Fiil kök ve gövdelerinin üzerine –ınca, – dıkça, – dığında,   -ken , -r… -mez, -alı, -erek, -madan, -meksizin, -a…-a, -ıp ekleri getirilerek oluşturulur. Zarf- fiil ekleri temel cümlenin zarf tümleci olurlar.

• Ben gidince hüzünler bırakırım.
• Senin bu halini görünce lise yıllarımı hatırladım.
• Gözlerin gözlerime değince felaketim olurdu, ağlardım.
• Ağladıkça dağlarımız yeşerecek göreceksin.
• Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
• Öldüğünde henüz çok gençti.
• Seninle konuştuğunda rahatlıyor.
• Sen geçerken sahilden sessizce, gemiler kalkar yüreğimden gizlice.
• Sen ağlarken ben nasıl gülerim.
• Onu görür görmez tanıdım.
• Yarim, sen gideli yedi yıl oldu.
• Ah vah etmenin zamanı geçeli çok oldu.
• Gülerek yanıma geldi.
• Böyle yaparak beni çok üzüyorsun.
• Hiçbir şey söylemeden çekip gitti.
• Ağlamadan ayrılık olmaz.
• Sizin durmaksızın çalışmanız lazım.
• Bir süre konuşmaksızın öylece bekledik.
• Gide gide bir söğüde dayandık.
• Gidip de gelmemek, gelip de görmemek var kaderde.

NOT 1: Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar da yan cümle var demektir.

NOT 2: Bir cümlede fiilimsi varsa o cümle girişik birleşik bir cümledir.

NOT 3: Bir cümledeki fiilimsi sayısıyla temel cümlenin yükleminin toplamı o cümledeki yargı sayısını verir.

Hazırlayan: Yusuf Kenan DURMUŞOĞLU